Kutadgu Bilig’de dil olgusu ve dilsel belirlemecilik
Dr. Murat ELMALI
Özet
Bu çalışmada Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig adlı eseri dil ve dilsel belirlemecilik (Linguistic Determinism) açısından değerlendirilecektir. Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacib tarafından kaleme alınmış, Türklerin İslam kültür çevresindeki ilk eserlerindendir. Eser bir siyasetname olup, belirli değerleri temsil eden kahramanların mutluluk eksenindeki söyleşilerini içerir. Eserin ana temi “ideal insan”dır. Kutadgu Bilig günümüze değin çok sayıda çalışmaya konu olmuş bir eserdir. Ancak bu çalışmalarda eser, ağırlıklı olarak dilbilgisel yönden incelenmiştir. Türk dili tarihi içerisinde eşsiz bir yere sahip olan Kutadgu Bilig’de modern dilbilimi araştırmacılarının 19. ve 20. yüzyılda ifade ettikleri bazı kuramların izlerini görmek mümkündür. Bu kuramlardan biri de dilsel determinizmdir. Dilsel belirlemecilik ya da dilbilimsel determinizm şeklinde adlandırılan bu görüş; dilin ve dil yapılarının, insanın düşünme ve dünyayı görme biçimini belirlediği düşüncesidir. Bu görüşü benimseyen dilbilimciler, her dilde özel bir dünya görüşü olduğunu düşünmüş ve bunu ‘dilin iç biçimi’ terimiyle adlandırmıştır. Her dilin kendine özgü anlama ve anlatma yolu bulunduğu biçiminde açıklanan bu görüş, dilbilimde sonradan değişik adlarla anılan Dilbilimsel determinizm, dilbilimsel görecelik ilkesi / kuramı (İng. Linguistic Relativity Hypothesis) vb. kuram ya da varsayımların temelini oluşturmuştur. Kısaca dilin birey ve toplum üzerindeki etkisine dayanan bu kurama 11. yüzyılda yazılmış bu önemli eserde çeşitli derecelerde rastlanmakladır. Bu çalışmada doküman inceleme yöntemi kullanılarak öncelikle dil ve dilsel belirlemecilik konusu üzerinde durulmuş, ilerleyen bölümlerde konuyla ilgili olduğunu düşündüğümüz dizeler orijinal biçimleri ve Türkiye Türkçesine aktarılmış şekilleri verilerek değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kutadgu Bilig, dil olgusu, dilsel belirlemecilik, kültürel dilbilimi.
Makalenin tamamına erişmek için lütfen linki tıklayın: Kutadgu Bilig’de dil olgusu ve dilsel belirlemecilik
