Prof. Dr. Uygur Tazebay’a Taziye

Yükseköğretim Teşkilatı’nın kabiliyetli duayeni Prof. Dr. Uygur Tazebay kalbimizde bengü  yaşayacaktır.

– Prof. Dr. S. Mahmut KAŞGARLI

Yamandan dat kalidu,

Yahşiden at kalidu.

Uygur Atasözü

Türkiye Türkçesine aktarılması:

Kötü insandan feryat kalır,

İyi insandan iyi ad (nam) kalır.

Türkiye Cumhuriyeti Devletinde çeşitli mühim görevlerde bulunan, Türkiye Cumhuriyeti Yükseköğretim Kurulu Eski Başkan vekili Dr. Mehmet Uygur Tazebay 31 Ekim 2021 tarihinde fani dünya ile vedalaşarak baki dünyaya yürüyüş yaparak Hakk’ın rahmetine kavuşmuştur. 1 Kasım 2021’de Ankara’da görkemli bir cenaze namazı kılınarak toprağa verilmiştir. Cenabı Allah cennet mekân eylesin. Aile efradına sabır cemil diliyorum. Türkiye ve Türk Dünyası eğitim camiasının başı sağ olsun.

Şeyh Mahmut Vakıf Efendi’nin (1876 –  4 Mayıs 1965) hayattaki en büyük torunu olan Uygur Tazebay, 1934 yılında Kilis’te doğdu. Soyu bugün Doğu Türkistan’da ve XV-XVI. yüzyıllarda Hoten-Turfan civarında yaşamış olan Tümen Bay aşiretine dayanmaktadır. Ailenin nüfusu giderek artınca geniş bir aile Tazebay aşiretini oluşturdu. Tazebay aşiretinden bir grup XVI. yüzyılın ortalarında Özbekistan, Kazakistan, Türkmenistan ve Azerbaycan’a göç etti. Uygur Tazebay’ın büyük dedesi Süleyman Akif XVIII. Yüzyılın ikinci yarısında Taşkent’ten ayrılıp, Irak üzerinden Kilis’e geldi ve buraya yerleşti. Mehmet Uygur Tazebay ilk ve orta okul eğitimini Gaziantep’te, lise eğitimini ise Halkalı Ziraat Lisesi’nde tamamlamıştır. Yükseköğrenim için Amerika Birleşik Devletlerine giderek George Town ve Vermont Üniversitesinde Dil ve İşletme eğitimlerini alarak 1961 yılında Türkiye’ye dönmüştür. Ankara’da Gazi Üniversitesi İktisadi Bilimler Fakültesi İşletme bölümünden de iyi derece ile mezun olmuştur.

1961-1977 yılları arasında Ankara Atatürk Orman Çiftliği’nde yönetici olarak çalışmıştır. Bu görevi sırasında Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Teşkilatı (FAO) bursuyla Lübnan’da ve Finlandiya’daki İşletmecilik kursunda yöneticilik yapmıştır. Birleşmiş Milletler Uyuşturucu maddeler komisyon toplantılarına Hükümetimiz adına Sağlık Bakanlığı temsilcisi olarak 5 kez katılmış ve müzakerelerde bulunmuştur.

1981 yılında Türkiye Ticaret Sanayi ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkanlığı Dış İlişkiler Dairesi Başkanı olarak görev almıştır.

1982-1985 yılları arasında yeni kurulmuş olan Yükseköğretim Kurulu (YÖK)’nun ilk genel sekreteri olarak 3 yıl görev yapmış, daha sonra aynı kuruluşun 1 yıl üyeliğini ve 11 yılda Başkan vekilliğini görevini sürdürmüştür.

1996-2002 yılları arasında Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) ‘nun Türkiye Milli Komisyon Başkan vekilliği görevini de 6 yıl süreyle başarıyla ifa etmiştir.

1988 Nisan ayında Çin Halk Cumhuriyetinde görevli bulunduğu bir haftalık gezi sırasında atalarının memleketi olan ve 27 milyon Uygur Türkünün yaşadığı Doğu Türkistan’da Urumçi ve Turfan şehirlerini ziyaret etmiştir. T.C. YÖK Başkan Vekili ziyaret sırasında Urumçi’ye geldikten sonra Çinli yetkililer Turfan’a giden otoyolun çok kötü olduğunu oraya gidebilmek için 7 saat yol alması gerektiğini bahane ederek onun Turfan ziyaretini engellemeye çalışmıştır. Bunun üzerine Dr. Uygur Tazebay ziyaretini yarı yolda keseceğini bildirerek Pekin’deki Yüksek Eğitim Bakanına telefonda itiraz ettikten sonra Turfan ziyaretine izin verilmiştir. Turfana araba ile iki buçuk saatte yetip gelen Uygur Tazebay beraberinde gelen bir Çinli yetkiliye “yolu 7 saat sürer demiştiniz, iki buçuk saatte buraya geldik ya” demiş, Çinli yetkili hiç utanmadan “arabayı yüksek süratte sürerek geldik” diye cevap vermiş. Netice de Dr. Uygur Tazebay Turfan’ da Uygur kardeşleriyle Cuma Namazını birlikte kılarak vatan hasretini gidermeye çalışmıştır.

Dr. Mehmet Uygur Tazebay Türkiye Milli Eğitim Vakfı şeref üyesiydi. Prof. Dr. Uygur Tazebay Türkiye Cumhuriyetinin Yükseköğretimi için çok önemli katkılarda bulunmakla birlikte Türk Dünyasının Milli Eğitimi ve Yükseköğretimi içinde önemli töhfeler katmıştır.

Dr. Uygur Tazebay Orta Asya’daki Türk Cumhuriyetleri bağımsızlığına kavuştuktan sonra Kazakistan Türkistan şehrinde 1990 yılları başlarında Türkiye, Kazakistan Cumhuriyetleri tarafından birlikte kurulan Uluslararası Ahmet Yesevi Üniversitesi’nin Mütevelli Heyeti arasında yer alarak bu üniversitenin Akademik kalitesinin yükselmesinde mühim katkılar da bulunmuştur, bu yüzden Uluslararası Ahmet Yesevi Üniversitesi Senatosu Meclisi 20.03.1998 tarihinde yaptığı toplantıda Mütevelli heyeti üyesi üstat Dr. Uygur Tazebay’a Üniversite Profesörü ünvanının verilmesini kararlaştırmıştır.

Prof. Dr. Mehmet Uygur Tazebay kendi anavatanı Doğu Türkistan evlatlarının Yüksek Eğitimi için önemli katkılarda bulunmuştur.  Doğu Türkistanlı Uygur, Kazak, Özbek, Kırgız, Tatar Türklerinden Türkiye’ye Lisans ve Yüksek Lisans eğitimi almak için gelen gençlerin Türkiye Üniversitelerinde Lisans ve Yüksek Lisans programlarına dahil edilmesinde ve onlara devlet burslarının verilmesi için elinden gelen gayreti göstermiştir.

1987 yılından 2011 yılına kadar geçen 24 yıl içinde Doğu Türkistan ve Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinden Türkiye’ye gelerek Üniversitelerde eğitim alma imkanına sahip olan Uygurların çoğunluğunu teşkil ettiği Doğu Türkistanlı öğrencilerin toplam sayısı 1100 den fazla olup bunlardan eğitimlerini başarı ile tamamlayanların sayısı 750 den fazladır. Bu öğrencilerin bir bölümü çeşitli bilim dallarında Yüksek Lisans ve Doktora tahsilini başarı ile bitirmişlerdir. Yüksek Lisans ve Doktora tahsilinde başarı elde edenlerin sayısı 125 ten fazladır. Onların bir kısmı Türkiye’deki çeşitli üniversitelerde Öğretim Görevlisi olarak çalışmaktadır. Bunlardan Profesör Doktor, Doçent Doktor, Doktor gibi akademik unvan sahibi olanları sayısı da 55 kişiden fazladır. Tıp Fakültelerinden mezun olanlar ve uzmanlıklarını tamamlayanların bir bölümü Türkiye’de devlet ve özel hastanelerinde Doktor olarak çalışmaktadırlar. Bu neticeler Türkiye Cumhuriyeti’nin Doğu Türkistanlı öğrencilere gösterdiği ilgi ve desteklerinin mahsulüdür.

Ben T.C. Yükseköğretim Kurulu Başkan Vekili Prof. Dr. Uygur Tazebay ile 1987 yılında tanıştım. Doğu Türkistan Vakfı’nın başkan vekili olarak ben üstadım Uygur Tazebay ile Doğu Türkistanlı öğrencilerin Türkiye Üniversitelerinde eğitim görmesi için 10 defadan fazla görüştüm ve bu cereyanda onunla aramızda bir abi kardeş gibi samimi dostluk şekillendi. Her zaman bize desteklerini esirgemedi. 1980 ve 1990 yılları içinde bu özverili hizmetleri için benim teşebbüsümle Doğu Türkistan Vakfı 20 Aralık 2009 tarihinde üstat Uygur Tazebay’a Türkiye’deki Doğu Türkistanlıların katılımı ile özel toplantı yaparak onun Doğu Türkistanlı ilim adamlarının yetiştirilmesindeki önemli katkılarından dolayı teşekkürlerimizi belirttik ve şükran plaketi takdim ettik.

Eski YÖK Başkan Vekili Prof. Dr. Uygur Tazebay 5 Temmuz 2009 tarihinde Urumçi’de Çin güvenlik güçleri tarafından Doğu Türkistanlı gençlere yapılan ırki katliama karşı Başkent Üniversitesi Senatosunun Çin’i kınama kararı alınmasında ve 25 Temmuz 2009 tarihinde Başkent Üniversitesi Stratejik Araştırma Merkezi tarafından Ankara’da tertiplenen “Doğu Türkistan Uygur Türklerinin Geçmişi, Bugünü ve Yarını” konulu benimde katılmış olduğum Yuvarlak Masa toplantısının yapılmasında hem önemli katkıda bulunmuş ve bizzat toplantıya katılıp çok etkili konuşma yapmıştır. O konuşmasında: “ Türkiye’de bugün benim bildiğime göre 133 tane Üniversite var, belki yarın 134.ü kurulacak. Bu kadar Üniversite sessiz duracağına Başkent Üniversitesinin yaptığı gibi toplantılar yapsa, Senatolar yapsa daha etkili olur kanaatindeyim.” diye seslenmişti.

Üstat Prof. Dr. Uygur Tazebay ile ben 1987 yılından 2021 yılının Haziran ayına kadar geçen 34 yıl içinde Ramazan, Kurban bayramları ve önemli günlerde telefon, faks ve internet vasıtasıyla hal-hatır sormayı devam ettirerek geldik, bu yıl Ramazan bayramı münasebetiyle 13 Mayıs günü telefon ederek hocamızın bayramını tebrik ettim, hal hatırını sordum. Üstat Uygur Tazebay bana kitaplarınızdan göndermenizi rica ediyorum dedi. Ben 18 Mayıs 2021 tarihinde bana göndermiş olduğu yeni adrese çeşitli konular ele alındığı 4 tane kitap (1. Türkiye Türkçesinde yazılan “Uygur Türklerinin Kültürü ve Türk Dünyası”, 2. “Doğu Türkistan Uygur Türklerinin Hürriyet ve İstiklal Mücadelesi”, 3. “Uygur Türklerinde Bir Bilge: Prof. Dr. S. Mahmut Kaşgarlı Armağanı” ve 4. Uygur Türkçesinde yazılan “Uygur Edebiyatındaki Şiiriyet Hakkında” isimli kitapları posta yoluyla gönderdim. 21 Mayıs 2021 tarihinde kitaplarınızı aldım ve okumaya başladım, teşekkür ederim dedi. Ben estağfurullah, bende size çok teşekkür ederim dedim.

Prof. Dr. Uygur Tazebay bana 18 Mayıs 2021 ve 1 Haziran 2021 tarihlerinde cep telefonu vasıtasıyla iki tane fotoğrafını gönderdi. Bu fotoğrafları gördükten sonra teşekkür ettim. Bu ikimizin arasındaki son görüşme olarak kaldı.  (Bu makaleye bu iki fotoğrafı ilave ettim)

Prof. Dr. Mehmet Uygur Tazebay vatansever, çok çalışan, mütevazi, hoşgörülü, insanlara iyilik yapmayı seven, güzel ahlak-fazilete sahip bir örnek insan idi. Üstat Uygur Tazebay Uygur çoğunluğu teşkil eden Doğu Türkistan halkının hürriyete kavuşarak huzur ve refah içinde yaşamasını içtenlikle arzu ediyordu. Onun bu mukaddes arzusunun gerçekleşmesini Cenab-ı Allah halkımıza nasip eylesin.

Türkiye Cumhuriyetinin Eski YÖK Başkan Vekili Dr. Mehmet Uygur Tazebay’ın vefatı Türkiye Cumhuriyeti için, Türk Dünyası için, Doğu Türkistan’ımız için büyük bir kayıptır. Eğitim semasında bir yıldız daha kayıp gitti.

Türkiye Cumhuriyeti ve Doğu Türkistan Uygur Türklerinin münevver evladı merhum üstat Uygur Tazebay kalbimizde ebediyen yaşayacaktır.

Elveda, merhum üstat nur içinde yat, ruhun şad olsun!

05-11-2021, İstanbul