Eski Türklerde devlet teşkilâtı (Gök Türk Dönemi)

 

Doç.Dr. Hayrettin İhsan Erkoç

Özet

Hayrettin İhsan. Eski Türklerde Devlet Teşkilâtı (Gök Türk Dönemi), Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2008. Bu tezde, Gök Türk devlet teşkilâtının incelenmesi amaçlanmıştır. Söz konusu devlette kullanılan idarî unvanların ele alınması yoluyla Gök Türk devlet teşkilâtının yapısı ve özellikleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada Eski Türk yazıtları, Çinliler, Araplar, İranlılar ve Bizanslılar gibi Gök Türklerin komşuları tarafından yazılan kaynakların çevirileri ile günümüzde yapılmış araştırmalar kullanılmıştır. Gök Türklerdeki devlet teşkilâtının yapısı ve özelliği, ağırlıklı olarak askerî nitelikteydi. Bu teşkilâtın başında, gücünü ve yetkisini Tanrı’dan aldığına, dolayısıyla Tanrısal olduğuna inanılan Kagan unvanlı bir büyük hükümdar bulunmaktaydı. Kağan olmak için soy, yaş ve bazı kişilik özellikleri belirleyiciydi. Kaynaklarda veliahtlığın varlığı görülmekle birlikte bu durum sistematik değildi. Devletini ve halkını korumak, bu uğurda seferlere çıkıp ordu komutanlığı yapıp savaşmak, halkını beslemek, ülkesinde refah düzeyini artırmak, bazı dinî ayinleri yönetmek gibi görevleri olan kağanın ayrıca dünya hâkimiyeti fikri de bulunurdu. Başa geçtiğinde dinî kökenleri olduğu sanılan bir tören yapılan kağanın unvan, yönetim merkezi, çadır, muhafız birliği, kurt-başlı tuğ, davul, taht, giysi ve silâh gibi maddî ve manevî birtakım sembolleri vardı. Gök Türklerde yönetene ak, yönetilene kara denilirdi. Bu dönemde Kagan ve Kan unvanları aynı telâkki edilirdi; devletin başındaki büyük hükümdar Ulug Kagan unvanını kullanırken onun altında Kiçik Kaganlar da yer alabilirlerdi. Yabgu, Şad ve Tigin unvanları yalnızca kağanın erkek akrabaları tarafından kullanılırdı. Kağanın en büyük eşine Katun, öbür eşlerine İşi, kızlarına Kunçuy denilirdi. Katun, pek çok yetkiye sahipti. Devlet kademesindeki tüm unvan sahiplerine Beg, yüksek devlet memurlarına Buyruk denilirdi. Büyük rütbeler arasında Ayguçı, Bilge, Çor, Çabış, Sü Başı, Su-ni 蘇尼, İlteber, Yen-hung-ta 閻洪達, İrkin, Je-han 熱汗, Kurkapın, Sengün, Şadapıt, Tarkan, Apa Tarkan, Tudun, Tutuk, Yargan ve Yalabaç bulunurdu. Bunların v bir kısmının sabit görevleri varken bir kısmı birden fazla görevle memur edilmişti. Ayrıca hükümdarın Toygun, Tamgaçı, Tamgan ve Chü-ni 具泥 unvanlarını taşıyan görevlilerden oluşan özel maiyeti de vardı.

Anahtar Sözcükler: Gök Türkler, Devlet Teşkilâtı, Hükümdar, Kut, Kagan, Katun, Yabgu, Şad, Tigin, Beg.

Makalenin tamamına erişmek için lütfen linki tıklayın: Eski Türklerde devlet teşkilâtı (Gök Türk Dönemi)