Kutadgu Bilig’de bar-fiilinin farklı bir işlevi üzerine

Prof. Dr. Funda TOPRAK

Özet

Yusuf Has Hacip tarafından yazılan Kutadgu Bilig Türk Edebiyatının ilk büyük eseridir. Bu eserin araştırmacılara verdiği geniş bir inceleme ve değerlendirme malzemesi bulunmaktadır. Üzerinde pek çok yayın yapılan bu eser, sözcüklerin çok anlamlı ve çok işlevli kullanılmasıyla da önemli ve değerli bir eserdir. Sözcüklerin bir dilde çok anlamlı ve çok işlevli kullanılmaları dilin eskiliğini, işlenmişliğini ve edebi üslubunun gelişmişliğini göstermektedir. Bu çalışma, Kutadgu Bilig’de bar- fiilinin farklı bir kullanımı üzerine bir değerlendirmedir. Türkçenin ilk yazılı belgelerinden itibaren varlığını bildiğimiz bar- fiili, Kutadgu Bilig’de pek çok örnekte tasviri fiil olarak karşımıza çıkar. A+ bar- ya da –(I)p bar- yapısıyla kurulan bu tasviri fiiller, adı geçen eserin dizininde madde başı olarak yer almamış, bar- fiili tek başına değerlendirilmiştir. Oysa bilindiği üzere tasviri fiiller iki fiilin birleşmesiyle ve tezlik, yeterlik, sürerlik, yaklaşma gibi anlamlara da gönderimde bulunmasıyla oluşturulmuşlardır. Tasvirî fiiller, anlamı kuvvetlendirir, zenginleştirir. Esas fiilin gösterdiği oluş ve kılınışın ne şekilde yapıldığını tasvir ettiği için tasviri fiiller diye adlandırılmaktadırlar. Kutadgu Bilig’de özellikle hareket fiillerine zarf fiil ekleriyle bağlanan bar- fiili tezlik işlevinde kullanılmaktadır. Onun bu özelliğini tarihi dönemlerde ve bugün çağdaş Türk lehçelerinde bulmak mümkündür. Bu çalışma, bar- fiilinin tezlik işlevinde kullanıldığını gösterebilmek amacıyla hazırlanmıştır. Kutadgu Bilig’de tespit edilen bu tezlik işlevinin Türkçe’nin diğer eserleriyle ve çağdaş lehçelerinde tanıklanması, ayrıca yapılacak diğer çalışmalarla desteklenmesi önemlidir. Böylece Türkçede tezlik fiili olarak sadece ber- /ver- fiilinin kullanılmadığı da gösterilmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler: Kutadgu Bilig, Tasviri Fiiller, Tezlik Fiili

Makalenin tamamına erişmek için lütfen linki tıklayın: Kutadgu Bilig’de bar-fiilinin farklı bir işlevi üzerine