Türkçede Çince kaynaklı gösterilen bazı kelimeler üzerine

Prof. Dr. Alimcan İNAYET

ı. çın “doğru. gerçek” (TS.. s. 303), S. G. Clauson (EDPT., s. 424), A. V. Gabain (ETG., s. 272), Osman Fikri Sertkaya (TD., S. 436/ 1988, s. 175), Mehmet ölmez (TDA. e. 4, s. 135; AY. HIK, s. 91), Zuhal Kargı ölmez (TDA., e. 5. s. 130) bu kelimeyi Çince kaynaklı göstermişlerdir. Gerçekten Çincede hem anlam hem ses yönünden buna benzer zhen  真  kelimesi bulunmaktadır ki, bunun eski Çincedeki telâffuzu çin (TDA. c. 4, s. 135) olup “gerçek, doğru, açık” anlamına gelir (XHC., s. 1466). Şu aşamada bu kelimenin kökeni hakkında bir şey söylemek hiç de kolay değildir. Ancak meseleye daha dikkatli bakacak olursak bu kelimenin Çince kaynaklı olmadığını görebiliriz. Böyle düşünmemizde önemli iki neden vardır: 1. Divanu Lügati’t-Türk’te çın şeklinde gördüğümüz bu kelime Çin kültüründen etkilenmemiş pek çok Türk boyunun şive ve lehçelerinde eskiden beri kullanılagelmiştir. Meselâ Clauson bunun eskiden Eu., Xak., Çağ. , Xwar., Kom. , Kıp, Osm. da çın şeklinde kullanıldığını kaydeder (EDPT., s. 424). Bu kelime bugün de Çuv. ç’en (ÇS.. s. 15), Tkm. çın (TDS.. s. 760), Az. çın (ATS., s. 207), TTü., Uyg., Özb., Kırg. çın, Kaz. şın şekillerinde kullanılmaktadır (TS., s. 303; KTLS., 302-303); 2. Prof. Dr. Osman Nedim Tuna bu kelimenin Sümercede de bulunduğunu tespit etmiştir. Onun keşfettiği Sümerce – Türkçe ses denklik kuralı (Sm. • Ş: Tk. • ç) na göre Türkçe çın kelimesi Sümerce zi(d) kelimesine tekabül etmektedir (STDTL, s. 12). Buradaki “d” sesi de “Sm. d/, • : Tk. n/, •” denklik kuralına göre Türkçedeki “n” sesine eşittir (STDTI., s. 15). Buna göre çın kelimesi Çince kaynaklı değil, Türkçe aracılığıyla Çinceye geçen Sümerce kaynaklı bir kelimedir.

Makalenin tamamına erişmek için lütfen linki tıklayın: Türkçede Çince kaynaklı gösterilen bazı kelimeler üzerine