Eski Uygur Türkçesi metinlerinde “sumer~sumeru tağ” ifadesi üzerine

Dr. Hasan İsi

Özet

İnanç tarihi, kişioğlunun dünya üzerinde var olduğu günden bu yana, çeşitli tabi- atüstü varlıklara dayalı anlatılar çerçevesinde gelişen dini sistemlere sahip olmuş- tur. Kuşaktan kuşağa aktarılma özelliği de taşıyan bu inanç sistemleri içerisinde yer alan ve bu unsurları besleyen kavramlardan biri de mitlerdir. Yaşanılan top- lumsal düzen içerisinde daha çok bilinmeyen zamanlardan miras alınan genellik- le dünyanın yaratılışı, insan varlığı ve Tanrı kavramı üzerine odaklanan mitler, özellikle ağaç, tepe, dağ, taş vb. kültlere sahiptir. Bu mitler arasında yer ile gök arasındaki bağlantıyı sağlayan Hint, Çin, Japon, Grek ve İran dinî geleneği içe- risinde “evrenin merkezi” olarak görülen dağ kültü yer almaktadır. Gökyüzünün sahip olduğu yükseklik ve sonsuzluk ihtişamından hareketle, yüce bir varlığın bu mekânda bulunduğu inancını taşıyan insanoğlu, gökyüzü ve dağa kutsal gözüyle bakarak dağ kültünü ortaya koymuştur. Hinduizm ve Budizm içerisinde Sumeru ya da Meru Dağı olarak görülen bu dağ kültü, özellikle Budizm’i benimsemiş halkla- rin dinî yaşam sistemi içerisinde önem arz etmektedir. Uygurların şehir yaşamı ve ticaret temelli geliştirdikleri ilişkiler sonucu benimsenen Budizm’le Orta Asya’da Sumer-Sumeru sözcükleri özelinde kutsal dağ kültünün yer aldığı görülmektedir. Orta Asya Türk Budizmi içerisinde Uygurların Toharca A/B üzerinden Türkçeye aktardığı Sumer-Sumeru ifadesi, Budizm ve Hinduizm’de olduğu gibi, “dünya- nın merkezinde duran dağ” anlamını taşımaktadır. Eski Uygur Türkçesinin Budist metinlerinde rastlanılan “Sumer-Sumeru Tag” ifadesi, Türk dilinin dinî terminolo- jisi içerisinde yer alan Budist bir terimdir. Bu çalışma ile Eski Uygur Türkçesinin Budist metinlerinde görülen “Sumer-Sumeru Tag” ifadesi özelinde, kutsal din ve inançlarda yer alan dağ kültü kavramı hakkında bilgiler verilerek Eski Uygur Türk- çesinde görülen bu dini terimin sahip olduğu kavramsal değer, bu açıklamalarla ortaya konmak istenmiştir.

Anahtar sözcükler: Budizm, eski Uygur Türkçesi, Sumeru, Meru, dinî terminoloji

Makalenin tamamına erişmek için lütfen linki tıklayın: Eski Uygur Türkçesi metinlerinde “sumer~sumeru tağ” ifadesi üzerine