Anne arketipi ekseninde Uygur Destanları

Prof. Dr. Aynur KOÇAK

Arş. Gör. Serdar GÜRÇAY

Özet

Bu çalışma, Uygur destan metinlerinde “anne” kavramının temel anlamda arketipsel, geniş anlamda ise sembolik yorumlanmasını kapsamaktadır. Arketipler toplumun ortak bilinçdışının yansımasıdır. Kültürel belleğin oluşumunda yer alan sembol ve motif çözümlemesi toplumu açıklayan kodların ortaya çıkarılması açısından faydalıdır. En bilinen arketipler; anima, animus, anne, gölge, ihtiyar bilge adam ve kahraman arketipleridir. “Anne” imgesi toplumsal belleğin canlı ürünleri olan halk anlatılarında sıkça geçmektedir. Öz anne, hain üvey anne, iyi– kötü kayınvalide, eş–sevgili olan anne, tanrıça–ana, baba ile çocuk arasında köprü olan anne, biyolojik anne olmayıp yine de annelik duygusu hisseden ve hissettiren kadın gibi birçok yansımasıyla karşılaşmaktayız. Annenin karşımıza çıkan tüm bu göndergelerinin özü; çocuğuyla oluşan biyolojik, sosyo–kültürel, hukukî bağdan kaynaklanmaktadır. Mitolojik eksende ise; ay (hareketlerinden dolayı), bağ, bahçe, deniz, güneş, ırmak, mağara (ana rahmi) ve su gibi imgeler “anne” kavramını çağrıştırmaktadır. Çalışmanın giriş kısmında konu ile bağlantılı kavramlara ve anne arketipine değinilmiş olup; mitoloji ve destan türleri arasında ilgi kurularak genel bilgi verilmiştir. Sembollerle yüklü olan edebî eserlerdeki işlevsellik de vurgulanmıştır. Ardından birinci bölümde “arketip” kavramı detaylıca irdelenmiş olup; bu ilksel yapıların toplumu oluşturan ve koruyan özüne dikkat çekilmiştir. İkinci bölümde ise, makalede konu alınan özet metinlere yer verilmiştir. Daha sonra üçüncü bölümde çalışmanın asıl konusunu oluşturan anne arketipi ekseninde Uygur destanları ele alınmış olup; “Türeyiş ve Göç Destanları”nda yer alan sembollerin üstlendikleri manalar ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: Anne, Arketip, Sembol, Uygur Destanları.

Makalenin tamamına erişmek için lütfen linki tıklayın: ANNE ARKETİPİ EKSENİNDE UYGUR DESTANLARI