Eski Uygurca arvış kelimesinin etimolojisi üzerine
Dr. Hüseyin YILDIZ
Özet
Eski Türkçenin sözvarlığı üzerine yapılan çalıĢmalar bengü taĢların ve Eski Uygur metinlerinin keĢfinden itibaren ivme kazansa da, günümüze kadar inceleme konusu olmamıĢ ya da incelense de sırrı çözülememiĢ pek çok kelime ve ek bulunmaktadır. Bu tür kelimelere örnek olarak arvış < arvakelimeleri, eklere örnek olarak ise fiilden isim yapma iĢlevinde kullanılan {-(X)Ģ} eki gösterilebilir. Eski Türkçede düz geniĢ ünlüyle biten fiillere, fiilden isim yapma eki {-(X)Ģ} getirilmesi yoluyla oluĢturulmuĢ isimlerde, fiilin son ünlüsünün daralması dikkat çekmektedir: alka- ‗övmek, methetmek‘ > alkış‗övme, dua, sena, takdis‘; arka(-ş)- ‗yardım etmek, arka olmak‘ > arkış‗kervan; haberci, elçi‘; busa(-n)- ‗kederlenmek, üzülmek, endiĢelenmek‘ >busuş ‗keder, dert, tasa, endiĢe‘; karga-‗kargamak, beddua etmek, küfretmek‘> kargış ‗beddua‘; küse- ‗dilemek, istemek‘ > küsüş ‗istek, arzu‘; suvsa-‗susamak‘ > suvsuş ‗içki, iksir‘; tirkiş ‗kervan; haberci‘ < tirke- (?); ula-‗uzatmak, devam etmek, nakletmek, ortaya koymak‘ > uluş ‗Ģehir, ülke, devlet‘; üle- ‗taksim etmek‘ > ülüş ‗pay, hisse, parça, bölüm‘. Eski Uygurcada‗büyü yapmak, büyü sözleri söylemek, efsunlamak, okuyup üflemek‘anlamlarında kullanılan arva-(mak) fiili ile ‗büyü, sihir; kamın söylediği büyülü sözler‘ anlamlarında kullanılan arvaş / arvış kelimeleri de aynı duruma örnek teĢkil etmektedir. Bu çalıĢmada, bugüne kadar hakkında müstakil olarak durulmayan arvış ve arva-(mak) kelimelerinin Türk dilinin çeĢitli dönemlerindeki art zamanlı ve eĢ zamanlı kullanımlarının fonetik, morfolojik, ve leksik yönlerden incelenecek; Eski Uygurca arvış/arvaş ve arva-(mak) kelimelerinin etimolojisi fiilden isim yapan {-(X)Ģ} ekinin Türk dilindeki kullanımları tüm yönleri dikkate alınarak yapılacak; ayrıca elde edilen bulgular ve ġamanizm, abrakadabra kelimesi ve ‗büyü ile tedavi‘ hadisesi gibi folklorik ve kültürel ögelerden hareketle arvış ve arva-(mak)
kelimelerinin kökeni meselesi tartıĢılacaktır. Ayrıca, arvış ve arva- (mak) kelimelerinin kökeni, bulgular, Ģamanizm, abrakadabra ve magic büyü ile tedaviye dayalı olarak ele alınacaktır.
Anahtar Kelimeler: Eski Uygurca, arvış, ġamanizm, abrakadabra, etimoloji
Makalenin tamamına erişmek için lütfen linki tıklayın:ESKİ UYGURCA arvış KELİMESİNİN ETİMOLOJİSİ ÜZERİNE
