Kutadgu Bilig’de {-gU}’lu İsim-Fiiller üzerine

Mirsultan OSMANOF

Yeni Uygurcadan Aktaran: Yusufcan YASİN

Kutadgu Bilig ve Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün yazıldığı dönemde doğuda Uygur di-linin iki şivesi vardı. Bunlardan biri, Budizm içerikli İdikut Uygur yazı dili, diğeri ise Arap harfli İslamî dönem Uygur yazı dilidir. İlkinin öncüleri Altun Yaruk, Mait-risimit, Xuanzang-Biyografisi gibi Budizm’in ünlü eserleri, ikincisini de KB ve DLT gibi şah eserler oluşturmuştur. İkinci yazı dili Karahanlılar sahasında kullanıldığı için Hakaniye edebî dili adıyla da anılmıştır.

Bu iki edebî dilin bir biriyle büsbütün olarak karışması XI. yüzyıldan biraz sonra vuku bulmuşsa da, üstelik doğuda Budizm ile İslâmiyet uzun bir müddet komşu olduğu dönemlerde de iki yazı dili arasında leksikolojik özellikler dışında, fonetik ve gramatikal bakımından aralarında hiçbir farklılık bulunmuyordu. Yani Orhun döneminden sonra Uygur-Oğuz grubu dönemindeki dil özelliklerinin ye-rini alan İdikut Uygur yazı dili geleneği Hakaniye edebî dilinde de aynı şekilde devam etmiştir. Örneğin, KB’de Kaşgarlı Mahmut’un gösterdiği dil kurallarına uygun bir şekilde isim-fiil için {-AsI} ekleri değil, {-gU} eklerinin kullanılışı, sıfat-fiil için {-dAçI} eklerinin yerine {-gUçI} eklerinin kullanılışı, Hakaniye edebî dili ile İdikut Uygur edebî dilinin bir dilin iki versiyonu olduğunu kanıtlamaktadır.

Çalışmamızda söz konusu {-gU} ekleriyle yapılan isim-fiilin KB’deki kullanı-lışı üzerinde duracağız.

Makalenin tamamına erişmek için lütfen linki tıklayın: Kutadgu Bilig’de {-gU}’lu İsim-Fiiller Üzerine1