Kumul On İki Makamı üzerine bir inceleme

Wusiman TUERDE

ÖZET

Uygur Türkleri, zengin ve köklü bir kültüre sahip olmaları, merkezî bir coğrafyada yaşamaları ve tarihî süreçte Şamanizm, Totemizm gibi inanç sistemlerini ve Maniheizm, Budizm, Nasturilik ve İslamiyet gibi çeşitli dinleri kabul etmeleri nedeniyle sosyo-kültürel yaşamları açısından Türk boyları arasında ayrı bir yere sahiptir. Bu zengin kültürel yapıyı içinde barındıran makam ve meşrepler ise farklı kaynaklardan beslenerek günümüze kadar gelmiştir. Uygur On İki Makamı, Uygurların hayatının tüm yönlerini müzikli bir dille, geniş boyutta ifade eden, Doğu müzik tarihinin en önemli eserlerinden biridir. Uygur On İki Makamı tarih boyunca Uygur halkının manevî dünyasına, sosyal hayatına ve psikolojisine sinmiştir. Ayrıca sosyal hayatta edep ve ahlak öğreten, manevî kudreti ile halkın sosyal hayatını zenginleştiren, millî gururunu ifade eden, sanat huzurunu zenginleştiren bir role sahip olmuştur. Uygur On İki Makamı içeriği, şekli, üslubu, gerçekçiliği, etkisi ve çeşitliliği yönünden itibar kazanmış önemli bir eserdir. Uygur On İki Makamı kuşaktan kuşağa aktarılan halk şiirleri, destanlar, halk hikâyeleri, Lütfî, Nevayî, Kalender gibi meşhur klasik şairlerin eserlerinden seçilmiş şiirlerden teşekkül etmektedir. Daha önce halk arasında kuşaktan kuşağa aktarılan makam müzikleri, 16. yüzyılda Yarkent Hanlığı Sultanı Abdureşit Han’ın eşi Amannisahan’ın müzisyenleri bir arada toplayarak gerçekleştirdiği sistemli derleme çalışmaları sonucunda kendi içerisinde bütünlük oluşturan bir müzik sistemi hâline getirilmiş ve günümüze kadar devam etmiştir.

Uygur makamları içinde mühim bir yere sahip olan Kumul On İki Makamı ise ezgi ve müzik aletleri yönünden Uygur On İki Makamı ile benzerlik arz ederken içerik açısından ayrılmaktadır. Bu çalışmada temelde Kumul On İki Makamı ve özelliklerini konu almaktadır. Ancak bu makamların ortaya çıktığı ve icra edildiği Kumul’un tarihi, coğrafyası, demografik yapısı, Kumuldaki insanların sosyal hayatı, eğitimine de yer verilmiştir. Çalışmanın Birinci bölümünde makam kavramı, Uygur On İki Makamı ve özelliği, Uygur On İki Makamının icrasında kullanılan çalgılar hakkında detaylı bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde; Kumul makamlarının ortaya çıkışı, makamların isimleri, Kumul makamında kullanılan çalgılar, Kumul makamlarının icracıları, Kumul makamlarının icra ortamlarından bahsedilmiştir. Üçüncü bölüm de ise, Kumul On İki Makamı ile halk destanlarının ve halk şiirinin ilişkisi üzerinde durulmuştur. Dördüncü bölümde Kumul makamının Türkiye Türkçesine aktarılmış metnine ve transkripsiyonlu metnine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Uygur, On iki Makam, Kumul Makamları, Çalgı.

Makalenin tamamına erişmek için lütfen linki tıklayın: KUMUL ON İKİ MAKAMI ÜZERİNE BİR İNCELEME