Uygurcada terim yapma tekniği üzerine gözlemler

Ablet SEMET

Uygurca araştırmaları için çok büyük emek veren ve elde ettiği büyük başarılarıyla bu alanda ölümsüzleşen ünlü bilginimiz Reşid Rahmati Arat, 1942 senesinde yayımladığı “Uygurlarda Istılahlara Dair“ isimli makalesinde Uygur metinleri araştırmalarının başlangıcından o zamana kadar geçirdiği aşamaları özetleyerek şöyle demiştir: Maalesef Uygur edebiyatının bugüne kadar neşredilmiş olan kısmı mevcut malzemenin ancak bir parçasını teşkil etmektedir. Bir devreye ait bütün eserlerin aynı dikkat ve kudretle vücuda getirilmesine imkan olmadığı için, Uygurca eserler içinde iyi veya kötü yazılmış, dikkatli veya dikkatsiz tercüme edilmiş eserlerin bulunması gayet tabiidir. Bundan dolayı, bu sahada mevcut bütün edebiyat malzemesi neşredilmedikçe, bunların hangisinin daha kıymetli ve dikkata değer olduğunu şimdiden tayin etmek güçtür.

Daha sonra neşredilmiş eserlerin daha ziyade dil bakımından incelendiğini hatırlatan âlim, sahanın mütehassısları tarafından, her kelimenin tam olarak neyi gösterdiği konusunda çalışılmadığını üzüntüyle şöyle ifade eder: Hiç değilse, neşredilmiş metinlerin hepsini toplayan bir lugat bile, henüz mevcut değildir.

Aradan 70 sene geçti ve günümüzdeki Uygurca çalışmaları konusunda bir çok başarıdan övgüyle söz etsek de Aratʼın isteğinin henüz tam anlamıyla yerine getirilmediğini üzülerek belirtmeliyiz. Tabi ki bunun sebebi terimler konusunda çalışmanın çok daha zor olmasından ve Uygurların kültürel ve felsefi hayatı konusunda daha geniş bilgiye ihtiyacımız bulunmasından kaynaklanmaktadır. Değişik din, tarih ve düşünce akımlarının etkisi altında kalan Uygurlar, kendileri tarafından geliştirilen bir Buda anlayışını benimsemiştir. Bunun için onların komşu kültürlerle ve kendileriyle kültür alışverişinde bulunan halkların kaynaklarını dikkatli bir şekilde mukayese etmek gerekir.

Makalenin tamamına erişmek için lütfen linki tıklayın: UYGURCADA TERİM YAPMA TEKNİĞİ