XVII-XVIII. Yüzyillarda Doğu Türkistan’da eğitim

Kadir Tuğ

Özet

Tarihsel olarak eğitim faaliyetlerine bakıldığında, özellikle kurumsal eğitimin ilk olarak tapınaklar ve ibadet kurumları etrafında örgütlendiği görülmektedir. Özellikle islamiyetin kabulu ile birlikte Türkler’de de eğitim ve diğer toplumsal faaliyetler ile dini faaliyetlerin iç içe sürdüğü söylenilebilir. Bu çalışma ile Türkler’in yaşadığı coğrafyalardan biri olan doğu Türkistan’da XVII-XVIII. Yüzyıllarda sürdürülen eğitim faaliyetlerinin incelenmesi amaçlanmaktadır.

Bu araştırmada medot olarak, kaynak tarama metodu kullanılmıştır. Doğu Türkistan bölgesinde, incelenilen yüzyıllar arasında veya yakın dönemde kaleme alınan eserlerden ve farklı bölgelerden, bölgeye gelen seyyahların eserleri incelenmiş ve bu eserlerde eğitim ile ilgili açıklamalar ve bilgiler araştırmacı tarafından sistematik bir şekilde analiz edilmiş raporlaştırılmıştır. Temel kaynak olarak incelenen ve bu çalışmanın esasını oluşturan “Tezkire-i Hacegan” 1806/7 yıllarında kaleme alınmıştır. Bu eserde Hocalar’ın Doğu Türkistan’a gelmesi, bu bölgedeki eğitim faaliyetleri ve siyasi olaylar anlatılmaktadır.

Yapılan çalışmada dönemin eğitim kurumları olan medreselerin işleyiş sistemi, idari yapısı, finansal kaynakları, öğretmen ve öğrencilerle ilgili önemli bilgilere ulaşılmıştır. Bu dönemde, Doğu Türkistan’daki eğitimin birbiri ile içiçe geçmiş iki farklı yapı gösterdiği görülmektedir. Birincisi o dönemdeki diğer müslüman devletlerde olduğu gibi Yarkent Hanlığı ve Hocalar döneminde de genel eğitim sistemi olan medreselerdir. Bu kurumlarda hem dini ilimler hem de fen ilimleri okutulmaktaydı. İkincisi ise Mahdum-ı Azam’ın önderliğinde Doğu Türkistan’a kadar yayılan tarikat yoluyla yapılan dini eğitimdir. Bu eğitim yapıları bir yandan dini eğitim verirken bir yandan da toplumsal ve siyasal içerikli konularda eğitim verme işlevi görmekteydiler.

Anahtar Kelimeler: Doğu Türkistan, Medrese, Tezkire-i Hacegan, Hocalar.

Makalenin tamamına erişmek için lütfen linki tıklayın: XVII-XVIII. YÜZYILLARDA DOĞU TÜRKİSTAN’DA EĞİTİM